İlk kez AFAD'ı sorumlu tutan rapor

6 Şubat 2023 tarihinde meydana gelen Kahramanmaraş merkezli depremlerde, Onikişubat ilçesi Hayrullah Mahallesi'ndeki Arıkan Sitesi'nin A ve B bloklarının yıkılması nedeniyle 112 kişi hayatını kaybetti, 5 kişi ise yaralandı.

Kahramanmaraş Cumhuriyet Başsavcılığı, müteahhit Adnan Bektaşoğlu ile statik proje müellifi ve fenni mesul Şener Yener hakkında, "bilinçli taksirle birden fazla kişinin ölümüne neden olma" suçundan 22 yıl 6'şar aya kadar hapis istemiyle dava açarken aynı suçtan, binanın inşa sürecinde Kahramanmaraş Belediyesi'nde görev yapan 17 kamu görevlisi hakkında da iddianame düzenlendi. Her iki dosya daha sonra birleştirildi.

Bilirkişi raporu mahkemeye sunuldu!

Kahramanmaraş 4. Ağır Ceza Mahkemesi'nde 6 Şubat'ta görülen üçüncü duruşmada dosyanın kül halinde bilirkişi heyetine gönderilmesine hükmedilirken bilirkişi raporunun yetişmemesi nedeniyle 4 Kasım'daki beşinci duruşma 17 Mart 2026'ya ertelendi. Mahkeme dosyasına, mimar, şehir plancısı, jeoloji ve geoteknik yüksek mühendisi ile yüksek inşaat mühendislerinden oluşan beş kişilik bilirkişi heyeti tarafından hazırlanan rapor sunuldu.

Söz konusu bilirkişi raporunda, AFAD ile kamu kurum ve kuruluşlarının il müdürlükleri ve yerel yönetimlerin yöneticilerinin, görev ve sorumlulukları kapsamında ayrı ayrı "sorumlu" oldukları vurgulandı.

Raporda, Kahramanmaraş İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü tarafından hazırlanan "Kahramanmaraş İl Afet Risk Azaltma Planı (İRAP) 2020" raporunun 43. sayfasında, stadyum ve çevresi olarak belirtilen riskli alanın dava konusu Arıkan Sitesi'nin yakın çevresinde yer aldığı belirtilirken "AFAD İl Müdürlüğü tarafından dava konusu yapının bulunduğu alanla ilgili tespitler yapılmış olmasına rağmen dosyada herhangi bir bildirim, tebliğ veya yapının deprem dayanımının incelenmesi için gerekli yazışmaların yapılmadığı, AFAD İl Müdürlüğü başta olmak üzere raporun dağıtımı yapılan kamu kurum ve kuruluşlarının il müdürlükleri veya yerel yönetim yöneticilerinin görev ve sorumlulukları kapsamında ayrı ayrı sorumlu oldukları anlaşılmıştır." ifadelerine yer verildi.

7,5 büyüklüğünde bir deprem senaryosu esas alınmıştı

AFAD, Kahramanmaraş'ı pilot il olarak belirleyerek 2019'da İRAP hazırlık çalışmalarını başlattı. 23–24 Temmuz 2019 ile 19–20 Eylül 2019 tarihlerinde yapılan İRAP çalıştaylarında, Kahramanmaraş'ın afet risklerini azaltmaya yönelik üç ana hedef ortaya kondu. Çalıştay sonuçlarına göre, "şehrin daha güvenli hale getirilmesi", "afet risk yönetiminin güçlendirilmesi" ve "afetlere karşı dayanıklı bir ekonomik yapı oluşturulması" öncelikli başlıklar olarak belirlendi.

Kahramanmaraş Valiliği ile AFAD tarafından hazırlanan İRAP raporu ise 2020 yılında yayımlandı. Yayımlanan raporda, "Kahramanmaraş'ta 7,5 büyüklüğünde bir deprem senaryosu" esas alındı. Raporun "Zarar görebilirlik analizleri" başlığında; risk tanımı, riskli alanların konumu, depremin olası etkileri, yürütülen önlem çalışmaları ile gelecekte ortaya çıkabilecek etkiler değerlendirildi.

İRAP Raporunda, "Olası büyük bir deprem gerçekleşmesi durumunda şehrin büyük bir kısmının etkileneceği öngörülmektedir. Bölgenin çok uzun sayılabilecek bir durgunluk dönemi geçirmekte oluşu nedeniyle halk, olası bir deprem tehlikesinden habersizdir. Bu durum tehlikenin boyutunu bir kat daha artırmaktadır. Bu nedenle olası bir depremde can ve mal kayıplarını en aza indirmek için, meskun alanlarda zemin etütlerinin ayrıntılı olarak yapılması ve tehlikeli zonlardaki yapıların tahliyesi zaruridir. Ayrıca, yeni kurulacak köy, kasaba ve kentlerin kuruluş ve gelişme yerlerinin seçiminde deprem etkinliği ve deprem riski mutlaka dikkate alınmalıdır. Aktif faylardan uzak ve sağlam zeminler üzerinde, betonarme ve statik hesapları doğru olan, depreme dayanıklı binalar yapılmalıdır." tespitlerine yer verildi.

Önlemler hayata geçirilmedi

İRAP raporunda yer alan uyarı ve tespitlere rağmen gerekli önlemler hayata geçirilmedi. 6 Şubat depremlerinde, Kahramanmaraş’ta en az 12 bin 622 kişi hayatını kaybetti.

Kahramanmaraş Valiliği'nde, 31 Mayıs 2019'da düzenlenen İRAP bilgilendirme toplantısında konuşan dönemin Valisi Vahdettin Özkan, gelecek nesillere karşı riskleri ortadan kaldırmak için İl Afet Risk Azaltma Planları'nın hazırlanması, uygulanması ve izlenmesinin önemine dikkat çekerek, deprem ve diğer doğal afetlerin öncesi, esnası ve sonrasında alınacak tedbir ve planlamaların tüm kurumların en temel sorumluluğu olduğunu ifade etti.

Kahramanmaraş AFAD Müdürlüğü'nde ise 19 Ağustos 2020'de İçişleri Bakanı Süleyman Soylu'nun da katılımıyla Kahramanmaraş İl Afet Risk Azaltma Planı'nın tanıtım toplantısı yapıldı. Burada konuşan Soylu, "Yaklaşık 2019 yılı Mayıs ayından itibaren burada hummalı bir çalışma içindeyiz. Bu çalışma bizim için örnek ve pilot bir çalışmadır. Kahramanmaraş'ın oluşturduğu risk planını, Türkiye afet planı ile tüm Türkiye'ye teşvik edeceksek, 81 vilayetimizde toplantılarımızı yapıp risk çalışmalarını tamamlayalım. Kahramanmaraş'a en kısa sürede arama kurtarma birimimizi kuracağız” ifadelerini kullandı.

“Can ve mal kaybına sebep olmasın istiyoruz”

Dönemin AFAD Başkanı Mehmet Güllüoğlu ise "Sadece afetlerde yaraları sarmaya değil, afetleri önlemeye veya afet risklerini azaltmaya çalışıyoruz. Türkiye Afet Risk Azaltma Planı'nın (TARAP) ve bunun parçaları olan il risk planlarının uygulamaya geçirilmesiyle afet sonrası faaliyetlere duyulan ihtiyaç ve ayrılacak olan kaynak azalacak ve böylelikle daha dirençli bir toplum, daha dirençli şehirler, daha güvenli yerleşim alanları oluşturulacak. Aynı zamanda sürdürülebilir kalkınmaya da katkı sağlayacağını düşünüyoruz. Dirençli toplumlar, güvenli yaşam alanları oluşturarak afetlerden kaynaklanacak can ve mal kayıplarını en aza indirmeyi, afetler nedeniyle kesilen ekonomik gelişmeyi risk azaltma faaliyeti sonucunda da sürdürülebilir hale getirmeye gayret ediyoruz. Yani, afetler ülkemizin gelişmesini engellemesin, can ve mal kaybına sebep olmasın istiyoruz." sözlerini sarf etti.

Dönemin Kahramanmaraş Valisi Ömer Faruk Coşkun ise "İRAP, şehrimizin afet risklerinin azaltılmasına çok ciddi katkılar sağlayacaktır. Valiliğimizin bu süreçte en önemli görevi, plan kapsamındaki eylemlerin takipçisi olmak, uygulamada ortaya çıkabilecek engellerin ortadan kaldırılmasını sağlayarak, yaşanabilecek aksaklıkların önüne geçebilmektir. Allah her türlü afetten ülkemizi ve milletimizi korusun" dedi.

Dönemin Kahramanmaraş Büyükşehir Belediye Başkanı Hayrettin Güngör ise afetlerin çok ciddi maddi ve manevi hasarlar meydana getirdiğini ifade ederek "Afetlerin etkileri günümüzde entegre afet yönetimi kavramını ortaya çıkarmıştır. Bu kavram proaktif bir yönetim anlayışını gerektirmektedir. Afetlerin öncesi, esansı ve sonrası olarak sistematiğe eden bu yaklaşımın önemine inanıyoruz. Kahramanmaraş olarak 2023 yolunda kentimize hedef olarak belirlediğimiz standartlar bu standartlardır" ifadelerini kullandı.

3 amaç, 20 hedef ve 213 eylem belirlendi

Dönemin Kahramanmaraş İl Afet ve Acil Durum Müdürü Aslan Mehmet Coşkun da 13 Ekim 2020 tarihinde yaptığı açıklamada, yaptıkları çalıştaylar sonucunda 3 amaç, 20 hedef ve 213 eylem belirlendiğini kaydetti ve "Bu eylemleri gerçekleştirmek amacıyla 38 sorumlu kurum ve 49 destekleyici kurum tespit edildi. Eylemlerin gerçekleşme dönemi 2020-2025 olmak üzere 5 yıllık bir dönemi kapsıyor" dedi.

İRAP raporunun hazırlandığı dönemde AFAD Başkanı Mehmet Güllüoğlu, Kahramanmaraş İl Müdürü Aslan Mehmet Coşkun, Çevre ve Şehircilik Bakanı Murat Kurum, Kahramanmaraş Çevre ve Şehircilik İl Müdürü Osman Arısal, Kahramanmaraş Büyükşehir Belediye Başkanı Hayrettin Güngör ve Kahramanmaraş Valisi Ömer Faruk Coşkun görevdeydi.